تحولات رشد اقتصادی طی دهه 99-1390
بر اساس داده‌های بانک مرکزی، روند تولید ناخالص داخلی ایران طی ۱۰ سال اخیر؛۱۳۹۰ الی ۱۳۹۹، با فراز و نشیب هایی همراه بوده به نحوی که طی این بازه زمانی، پنج سال دارای رشد مثبت بگو و پنج سال هم رشد منفی داشته است.
تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۰ و قیمت های ثابت این سال، معادل ۶۱۳.۷ هزار میلیارد تومان بوده که در پایان سال ۱۳۹۹ به ۸/۶۳۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. میانگین نرخ رشد سالانه طی دوره مزبور فقط 29/0 درصد است که کمترین رقم طی چهار دهه اخیر محسوب می شود.
رشد اقتصادی
تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۹۹ قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ در مقایسه با سال ۱۳۹۸ حدود ۳.۶ درصد رشد داشته است . رشد مزبور بعد از دو سال متوالی رکود ، محقق شده است. در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ رشد اقتصادی کشور به ترتیب منفی ۵.۴ درصد و عمل ۶.۵ درصد ثبت شده است.
این روند فصلی تغییرات رشد تولید ناخالص داخلی کشور طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ در مقایسه با فصل مشابه سال قبل، نشان می‌دهد بعد از دو فصل متوالی، در فصلهای تابستان ۱۳۹۹، نرخ رشد مثبت، و اقتصاد از رکود خارج شد. طی دو فصل پایانی این سال هم روند رو به رشد مثبت ادامه یافت و در زمستان به رقم ۷/۷ رسید که بالاترین نرخ رشد فصلی مثبت در این سال است.
رشد تولید ناخالص داخلی به تفکیک فعالیت های اقتصادی
در سال ۱۳۹۹ در میانه رشته فعالیت های اقتصادی ، بیشترین افزایش در تولید ناخالص داخلی بگو مربوط به گروه نفت با افزایش حدود ۱۱ درصدی بوده است. پس از آن نیز به صنعت و ساختمان به ترتیب با افزایش 1/8 درصد و ۷۰ درصدی قرار دارند. تولید ناخالص داخلی گروه خدمات در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال گذشته بدون تغییر بوده است.
سهم بخش نفت از رشد اقتصادی 8/3 درصدی سال ۱۳۹۹، 4/1 واحد درصد و سهم دو بخش صنعت و ساختمان نیز به ترتیب یک واحد درصد و 4/0 واحد درصد است.
در زمستان سال ۱۳۹۹، رشد تولید ناخالص داخلی بخش نفت نسبت به زمستان ۱۳۹۸ به میزان قابل توجهی افزایش یافته و به ۳۶ درصد رسید. پس از بخش نفت بیشترین رشد شاخص مذکور در زمستان۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل متعلق به بخش ساختمان و افزایش ۲۲ درصدی است.
متوسطه رشد سالیانه بخش غیر نفتی طی ده سال منتهی به سال ۱۳۹۹ برابر با یک و نیم درصد و رقم متناظر رشد برای بخش‌های نفت، صنعت، معدن ساختمان و خدمات به ترتیب؛ ۴.۹- درصد،۴.۳ درصد، ۱.۲ درصد، ۲.۹ درصد، ۳.۸-درصد و ۱.۴درصد است. بالاترین میانگین رشد منفی سالانه متعلق به بخش نفت با رقم منفی ۴.۹- بعد و بالاترین رقم رشد مثبت طی این مدت متعلق به بخش معدن با نرخ نزدیک به ۳ درصد است.
ارزش افزوده بخش (نفت) در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۱۱ درصد افزایش یافته است. همان طور که ملاحظه می شود، ارزش افزوده این بخش از فصل دوم ۱۳۹۹ مثبت شده و علیرغم تغییر در سرعت رشد، تا فصل زمستان همین سال همچنان نان است باقی مانده و به ۳۶ درصد رسیده است.
ارزش افزوده بخش (صنعت) در سال ۱۳۹۹ ، حدود ۸ درصد افزایش یافته است . طبق داده های بانک مرکزی ، در هیچ یک از فصول ۲ سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ رشد صنعت، منفی نبوده است. بالاترین رشد ارزش افزوده این برتر فصل تابستان ۱۳۹۹ و با نرخ ۱۲ درصد اتفاق افتاد که در فصول بعد از سرعت گوشت این بخش کاسته شد و در فصل چهارم ۱۳۹۹ به ۸.۹ درصد رسید.
رشد تولید ناخالصی داخلی بخش (معدن) سال ۱۳۹۹، حدود ۲.۳ درصد بوده است. سرعت رشد تولید ناخالصی داخلی این بخش در دو فصل متوالی پایان سال ۱۳۹۹ کاسته شده است؛ به طوریکه در فصل سوم و چهارم به ترتیب با رشد یک و نیم درصدی و نیم درصدی نسبت به فصل مشابه سال قبل همراه بوده است.
تولید ناخالص داخلی بخش (خدمات) در سال ۱۳۹۹ رشد صفر داشته است. در سال ۱۳۹۷ رشد تولید ناخالصی داخلی این بخش۰.۶- درصد بوده است و در سال ۱۳۹۸ به ۰.۲- درصد رسیده است. در سال ۱۳۹۹، طی فصول مختلف، ارزش افزوده بخش خدمات همواره مثبت بوده و تنها سرعت رشد آن دچار تغییر شده است.
ارزش افزوده بخش (کشاورزی) در سال ۱۳۹۹ با رشد حدود چهار و نیم درصد همراه بوده است بررسی روند فصلی تغییرات ارزش افزوده آن را نشان دهد که طی دوسال اخیر در هیچیک از فصول با رشد منفی مواجه نبوده است. مقدار ارزش افزوده این بخش در زمستان سال ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل با افزایش ۳.۴ درصدی همراه بوده است.
در سال ۱۳۹۹، بیشترین سهم تولید ناخالص داخلی کشور متعلق به گروه خدمات است سهم این بخش از کل تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۲ معادل ۵۶ درصد بوده است که نسبت به سال ۱۳۹۰ حدود ۶ واحد درصد افزایش یافته است.
تولید ناخالص داخلی بخش صنعت نیز طی سال ۱۳۹۲ نسبت به سال ۱۳۹۲ افزایش یافته سهم ارزش افزوده این گروه فعالیت از کل تولید ناخالص داخلی کشور ایران در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۳ درصد بوده است که در سال ۱۳۹۹ به 18درصد رسیده و بهبود یافته است.
صحنه فعالیت معدن طی دهه ۱۳۹۰ الهه ۱۳۹۹ از تولید ناخالص داخلی کشور از۰.۸۲ درصد به ۱.۳ درصد و بهبود یافته است.
سهم ارزش افزوده گروه نفت از مجموع تولید ناخالص داخلی ۱۳۹۹ این گروه حدود ۵ درصد بوده است که نسبت به سال ۱۳۹۰ با کاهش ۱۷ واحد درصدی همراه است.
در این بین ، سهم گروه کشاورزی از کل تولید ناخالص داخلی کشور در طی این مدت با افزایش ۶ واحد درصدی همراه بوده و به ۱۲ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است.
با توجه به موارد فوق با کاسته شدن از سهم نفت در تولید ناخالص داخلی کشور طی دهه اخیر در مقابل بر سهم سایر فعالیت ها از جمله کشاورزی صنعت و معدن افزوده شده است.
رشد تولید ناخالص داخلی به تفکیک اقلام هزینه ای
میان اقلام هزینه تولید ناخالص داخلی، واردات کالا و خدمات، صادرات کالا و خدمات به هزینه‌های مصرفی بخش دولتی و هزینه های مصرفی بخش خصوصی در سال ۱۳۹۹ به ترتیب با کاهش ۲۹.۹ درصد، ۵.۴ درصد ۲.۳ درصد و ۰.۴ درصد مواجه شدند؛ در مقابل سایر اقوام طی مدت مذکور با افزایش همراه بودند که بیشترین آن متعلق به سرمایه گذاری ساختمان و افزایش ۳.۱ درصدی است.
از نظر هزینه ها، عامل مسلح در افزایش ۳.۴ درصدی تولید ناخالص داخلی سال ۱۳۹۹، افزایش تغییر در موجودی انبار( سهم ۶.۸ واحد درصدی) و تشکیل سرمایه ثابت ناخالص (سهم۰.۳۹ واحد درصدی) در این سال است.
بررسی تغییرات طی سالهای 1390 الی 1399 در مورد تولید ناخالص داخلی از نظر هزینه ها، نشان دهنده این موضوع است که طی این دوره تنها عامل مثبت در متوسطه رشد سالانه ۰.۴۲ درصدی کل تولید ، افت واردات با متوسط تغییرات سالانه ۱۶.۵درصدی بوده است و سایر عوامل به ویژه سرمایه گذاری و مصرف منفی در رشد تولید ناخالصی داخلی کشور در در این دهه داشتند.
متوسط رشد سالانه سرمایه گذاری در دهه منتهی به سال ۱۳۹۰ ، معادل منفی ۴.۸ درصد بوده که شدت افت در حوزه سرمایه گذاری در ماشین آلات بیشتر و حدود منفی ۷.۳ درصد و در حوزه سرمایه‌گذاری ساختمان ، منفی ۳.۶ درصد بوده است.
رقم هزینه صادرات کالا و خدمات در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۵.۴ درصد کاهش یافت. با وجود اینکه رشد صادرات کالا و خدمات در سه فصل ابتدایی سال ۱۳۹۹ منفی بود، اما در زمستان ۱۳۹۹ حدود ۲۴ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته بیشترین نرخ رشد در میان اقوام هزینه‌ای در در زمستان ۱۳۹۹ به خود اختصاص داده است.
تشکیل سرمایه ساختمان در سال ۱۳۹۹، حدود سه درصد افزایش یافت . طبق داده های بانک مرکزی ، رشد تشکیل سرمایه ساختمان، از ابتدای فصل دوم ۱۳۹۹ مثبت شده و در حال سرعت رشد آن دچار تغییراتی شده است. رشد تشکیل سرمایه ساختمان در زمستان ۱۳۹۲ نسبت به زمستان ۱۳۹۸ ۱۱ درصد افزایش یافته است.
رشد تشکیل سرمایه ماشین آلات در سال ۱۳۹۹ حدود ۰.۹ درصد بود. رشد این بخش پس از تجربه چهار فصل متوالی منفی از ابتدای سال ۱۳۹۸ در فصل دوم ۱۳۹۹ متوقف شده در زمستان ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل بتوانیم درصد افزایش یافت.
سرمایه گذاری در بخش های ساختمان و ماشین آلات پس از دو سال متوالی تجربه رکود در سال ۱۳۹۹ رشد مثبتی را تجربه کردند.
تولید ناخالص داخلی هزینه های مصرف نهایی بخش خصوصی در سال ۱۳۹۹ رشد منفی چهاردهم درصدی را تجربه کرده است . رشد ارزش افزوده هزینه های مصرف نهایی بخش خصوصی پس از آن‌که در فصل سوم ۱۳۹۹ کاهش یافت در زمستان ۱۳۹۹ مجدداً افزایش یافته و به ۲.۸ درصد رسیده است.
ارزش افزوده هزینه های مصرف نهایی بخش دولتی نیز در سال ۱۳۹۹ ۲.۴ درصد کاهش یافته است روند فصلی ارزش افزوده آن نیز نشان می دهد که در زمستان ۱۳۹۹ برای دومین فصل پیاپی ارزش افزوده را نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است.(منفی ۱۱.۵ درصد)
رشد تولید ناخالص داخلی واردات کالا و خدمات در سال ۱۳۹۹ حدود -۲۹ درصد بوده است . رشد تولید ناخالصی داخلی این قلم در کلیه فصول طی دو سال اخیر همواره منفی بوده و در زمستان ۱۳۹۹ به منفی ۲۹.۲ درصد رسیده است.
سهم اقلام هزینه ای از تولید ناخالص داخلی
در سال ۱۳۹۹ فیل بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی کشور مربوط به هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی بوده است. زمین هزینه از تولید ناخالصی داخلی در سال ۱۳۹۹ نه معادل کلا ۴۸.۸درصد بوده است که نسبت به سال ۱۳۹۰، به میزان ۵.۴ واحد درصد افزایش یافته است.
علاوه بر هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی، سهم هزینه های مصرف نهایی بخش دولتی و تشکیل سرمایه ماشین‌آلات نیز از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۰ افزایش یافته است . سهم این دو قلم در سال ۱۳۹۹ به ترتیب ۱۰.۸ درصد و ۱۰.۷ درصد بوده که نسبت به سال ۱۳۹۰ با افزایش ۱.۲ واحد درصدی و ۱.۱ واحد درصدی همراه بوده است.
سهم تشکیل سرمایه ساختمان صادرات کالا و خدمات و واردات کالا و خدمات نیز در سال ۱۳۹۹ به ترتیب ۱۶.۸ درصد مینگول ۲۲.۸ درصد و منفی ۲۸.۵ درصد بوده است که نسبت به ارقام مشابه در سال ۱۳۹۰ به ترتیب ۰.۵ واحد درصد، ۲.۸ واحد درصد بر ۱۰.۹ واحد درصد کاهش داشته است.
نکات مهم کلیدی
- میانگین نرخ رشد سالانه طی دهه منتهی به سال ۱۳۹۹ فقط ۰.۲۹ درصد است که کمترین رقم طی چهار دهه اخیر محسوب می شود
- در مقایسه با سه دهه قبل بازی زمانی ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۹ تنها دهه است که متوسط درشت واقعی ارزش افزوده بخش نفت منفی ۴.۹ درصد از و کمترین متوسط نرخ رشد سالانه برای دو بخش صنعت و معدن هم در این دهم ، اتفاق می افتد.
- دهه ۹۰ تنها دهه است که تواماً وضعیت نرخ رشد سالانه واقعی سرمایه گذاری ماشین آلات و هم ساختمان، مصرف بخش حضوری و صادرات کالاها و خدمات، منفی است.
- سال ۱۳۹۹، مهمترین عوامل مثل در رشد مثبت این سال همه فعالیت ها رشد دو بخش نفت و صنعت و عسل به اقلام هزینه نهایی؛ تغییر در موجودی انبار (همراه با اشتباهات هات مالی) و واردات کالاها و خدمات، بوده است. همچنین در این سال مهمترین عوامل کاهنده رشد از سمت فعالیت ها، رشد منفی بخش خدمات و از سمت اقلام هزینه‌ای، رشد منفی توام مصارف بخش خصوصی و دولتی و صادرات کالاها و خدمات است.